Sen czyli „stan obniżenia wrażliwości na bodźce, częściowej bezwładności i zwolnienia funkcji, połączony ze zniesieniem świadomości, występujący u człowieka i zwierząt wyższych w rytmie dobowym, na przemian z czuwaniem”. Dla każdego z nas sen jest po prostu biologiczną potrzebą, sygnalizowaną przez organizm, z którego czerpiemy wiele korzyści.

Rzadko kiedy zastanawiamy się nad tym, jak skomplikowanym procesem jest i jak wiele czynników ma wpływ na to, czy faktycznie spełni swoją rolę. To złożony mechanizm, na który składają się dwie główne fazy czyli faza REM oraz faza nREM, regulowane przez czynniki genetyczne, jak indywidualne zapotrzebowanie na sen. Tego genetycznego zapotrzebowania nie da się oszukać. Jeżeli Twój organizm potrzebuje 8 godzin snu, nie jesteś w stanie wyćwiczyć go, by czuł się zregenerowany już po 7 godzinach. Co prawda można przez pewien okres wstawać po budziku, ale po pewnym czasie organizm zacznie się buntować. Będzie to skutkowało przemęczeniem i rozdrażnieniem, a na dłuższą metę przyczyni się do pogorszenia stanu zdrowia i samopoczucia.

Faza REM

Faza REM snu czyli rapid eye movement, charakteryzuje się szybkim ruchem gałek ocznych. Nazywana jest snem paradoksalnym. Charakteryzuje się wysoką aktywnością mózgu, oddech jest nieregularny, a przede wszystkim pojawiają się marzenia senne. Umysł skierowany jest na odbieranie świata wewnętrznego, te zewnętrzne bodźce są ignorowane. Mięśnie ciała są zwiotczałe, by nie poruszało się ono w czasie często realistycznych marzeń sennych (na przykład poruszanie nogami w czasie snów o bieganiu). Nazywamy to paraliżem sennym. Podczas tej fazy mózg intensywnie pracuje i dzięki temu regeneruje się. Faza snu REM według wielu naukowców ułatwia zapamiętywanie informacji, jakie docierają do nas w ciągu dnia.

Faza nREM

Z języka angielskiego non-rapid eye movement czyli faza wolnych ruchów gałek ocznych, zwana również snem głębokim. Podczas tej fazy organizm mocno się regeneruje, w mózgu pojawiają się fale mózgowe theta i delta. Faza nREM dzieli się na trzy etapy:

  • etap N1 czyli najpłytsze stadium fazy, występują w nim jeszcze wolne ruchy gałek ocznych, napięcie mięśni obniża się, w mózgu zaczynają pojawiać się fale theta. Wybudzenie osoby z tej fazy nie sprawia najmniejszych kłopotów. Często pojawiają mimowolne skurcze mięśni, tak zwane wzdrygnięcia oraz odczucia spadania.
  • etap N2, w którym stopniowo zanikają ruchy gałek ocznych, napięcie mięśniowe praktycznie zanika. W mózgu pojawia aktywność bioelektryczna w postaci wrzecion snu oraz kompleksu K (pełniące funkcję obronną organizmu przed wybudzaniem). Temperatura ciała spada a czynności serca ulegają spowolnieniu.
  • etap N3, to ostatnia faza snu nREM, w której gałki oczne nie poruszają się, napięcie mięśniowe nadal pozostaje na minimalnym poziomie, a w mózgu pojawiają się fale delta. To najgłębsza faza snu, z której najtrudniej nas wybudzić. Jeżeli ktoś cierpi na lunatyzm, to ma on miejsce właśnie w tej fazie.

Fazy snu

Jak już wspominaliśmy zapotrzebowanie na sen jest uwarunkowane genetycznie. Również inne czynniki wpływają na to, ile go potrzebujemy by się zregenerować. Takim czynnikiem jest na przykład wiek. Im starsza osoba tym mniej snu z reguły potrzebuje.

Bywają jednak sytuacje, że nasz sen skrócony jest nie z powodu mniejszego na niego zapotrzebowania, lecz z powodu pewnych zaburzeń.

Wyróżniamy kilka najczęściej występujących problemów ze snem, podzielonych według klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych):

  • zaburzenia nieorganiczne – wywołane czynnikami emocjonalnymi jak na przykład bezsenność, somnambulizm, lęki nocne, koszmary senne.
  • zaburzenia organiczne – związane ze schorzeniami psychicznymi lub somatycznymi, np. bezdech senny, katapleksja czy narkolepsja (zwane parasomnie)

Zaburzenia snu

Bezsenność - to ogół objawów, w których występują problemy z zasypianiem, utrzymaniem snu, przedwczesnym wybudzaniem czy złą jakością snu. Może mieć różne podłoże. Najczęściej są to choroby psychiczne i różne zaburzenia (depresja, stany lękowe). Przyczyną może być również RLS czyli Zespół Niespokojnych Nóg a także zła higiena snu i niewystarczający komfort. Nie bez znaczenia pozostaje również taki element jak wybór odpowiedniego materaca (np. materac miękki zamiast materaca twardego lub materac piankowy zamiast materaca pocketowego).

Somnambulizm – zwany również sennowłóctwo lub lunatyzm. Objawia się aktywnością ruchową w trakcie snu np. mówieniem, siadaniem na łóżku, chodzeniem, zdarzały się również tak skrajne przypadki jak prowadzenie samochodu. Osoba lunatykująca przeważnie ma otwarte oczy, lecz nie reaguje na polecenia. Dolegliwość ta bardzo często dotyczy dzieci. Może być uwarunkowana genetycznie, być spowodowana stresem lub przemęczeniem, nieregularnymi godzinami snu, zaburzeniami oddychania (przy przerośniętych migdałkach, krzywej przegrodzie nosowej lub bezdechu sennym). Osoba dotknięta somnambulizmem nie pamięta tego co robiła, w sytuacji przebudzenia może czuć się zdezorientowana.

Lęki nocne – występują w fazie snu nREM, wywołują u śpiącego skrajne przerażenie. W trakcie trwania tego zaburzenia praktycznie nie ma możliwości wybudzenia i odzyskania pełnej świadomości. Śpiący często siada na łóżku, krzyczy, płacze. Atak może trwać od kilku sekund do kilkunastu minut i najczęściej kończy się ponownym, spokojnym zaśnięciem. Lęki różnią się od koszmarów fazą snu, w której występują a także tym, że w czasie ich trwania chory nie daje się uspokoić i przytulić, często odpychając drugą osobę. Mogą je wywoływać stresy życia codziennego, zmęczenie czy gorączka.

Koszmary senne – marzenia senne wywołujące lęk i przerażenie, występujące w fazie REM snu. Często wywołane przez stres, przykre doświadczenie, napięcie w ciągu dnia. Występują zarówno u dzieci jak i u dorosłych. Wpływają negatywnie na codzienne życie. Mogą wywoływać bezsenność, a w ciągu dnia problemy z koncentracją czy chroniczne przemęczenia.

Bezdech senny – mówimy o nim, kiedy wentylacja płuc ustaje na okres dłuższy jak 10 sekund lub oddech spłyca się poniżej 50%. Występuje na skutek zwiotczenia mięśni gardła i języka, w wyniku czego dopływ powietrza jest blokowany. Gdy wiotczeją mięśnie podniebienia miękkiego i języczka mówimy o chrapaniu. W wyniku niedotlenienia chory cierpi na wzmożoną senność w ciągu dnia, bóle głowy. Może pojawić się również nadciśnienie. Bezdech senny obniża jakość życia, może być przyczyną zwiększonego ryzyka zawału serca czy jego niewydolności. Jest czynnikiem ryzyka udaru mózgu, u osób z tym problemem częściej diagnozowano jaskrę.

Katapleksja – objawia się nagłym napadem snu, połączonym z nagłą i krótkotrwałą utratą napięcia mięśniowego.

Narkolepsja – to zaburzenie snu, które objawia się nadmierną sennością w ciągu dnia oraz niekontrolowanymi napadami snu. Do innych objawów należą paraliż przysenny oraz omamy i katapleksja. Narkolepsja to przypadłość, która występuje mimo snu, również w trakcie zadań wymagających koncentracji i uwagi oraz zaangażowania. Paraliż przysenny objawia się „niezdolnością poruszania się i (lub) mówienia podczas zasypiania lub budzenia się”. Choroba ujawnia się często pomiędzy 35 a 45 rokiem życia i utrzymuje się najczęściej do końca życia.

Sposoby leczenia zaburzeń snu

Istnieją różne metody zapobiegania zaburzeniom snu. Stosowane są m.in. środki farmakologiczne, terapie behawioralne czy chronoterapia. Podstawą dobrego snu jest jednak właściwa higiena snu:

  • maksymalna redukcja stresu
  • ruch na świeżym powietrzu
  • utrzymywanie prawidłowej wagi ciała i zdrowe odżywianie
  • odpowiednia temperatura w sypialni, wyciszony hałas, zaciemnienie (rolety, grube zasłony)
  • regularne godziny chodzenia spać i wstawania
  • unikanie drzemek w ciągu dnia
  • ograniczenie używek:kawy, alkoholu, nikotyny
  • rezygnacja z korzystania w łóżku z ekranów telefonów, tabletów, z oglądania telewizji

Zdrowy i regenerujący sen przyczyni się do poprawy jakości naszego życia. Więcej energii, dobry nastrój czy poprawa stanu zdrowia to tylko niektóre z wielu pozytywów, jakie niesie ze sobą odpowiednio długi i wydajny sen. Bardzo szybko dostrzeżemy plusy wynikające z dbałości o własny organizm.

Zobacz też nasze inne artykuły:
- Bezsenność w ciąży - z czego wynika? Jak sobie poradzić?
- Bezsenność - jak z nią walczyć? Problemy ze snem
- Jak szybko zasnąć w 60 sekund? Czy jest to możliwe?